لخته خون در رگ‌های عمقی (بیماری DVT چیست)
بیماری DVT (لخته شدن خون در وریدهای عمقی) و آمبولی ریه از مهم‌ترین مشکلات عروقی و از علل شایع مرگ‌ومیر محسوب می‌شود. از نظر آماری یک نفر در هر ١٠٠٠ بزرگسال به دی وی تی مبتلا می‌شوند. این رقم با درنظرگرفتن کل جمعیت عدد بسیار بالایی است. شیوع این بیماری در بیماران بستری در بیمارستان بسیار بالاتر است. آگاهی جامعه از بیماری و روش‌های پیشگیری از آن می‌تواند به میزان قابل‌ملاحظه‌ای از ابتلا به این بیماری خطرناک کم کند.
dvt چیست؟
لخته شدن خون در رگ‌های عمقی اصلی را اصطلاحاً ترومبوز ورید عمقی یا به‌اختصار DVT می‌گویند. وقتی توده‌ای از خون در یکجا گیر کند، کم، کم از حالت مایع به جامد تبدیل و لخته به وجود می‌آید. لخته ورید عمقی معمولاً در وریدهای ساق و ران تشکیل می‌شود ولی هر جای دیگر بدن مانند وریدهای شکم و مغز هم ممکن است دچار لخته شود.
تاریخچه DVT
در تاریخچه پزشکی اولین بیمار شناخته شده دی وی تی به تاریخ ۱۲۷۶ میلادی برمی‌گردد، رائول پینه‌دوز جوانی که دچار لخته و تورم شدید در یک پا می‌شود. شدت تورم و درد به حدی بود که رائول را از فعالیت روزانه و کار بازمی‌دارد.
آن موقع درمان شناخته شده‌ای برای بیماری وجود نداشت و رائول ماه‌ها در مقبره king louis بست می‌نشیند تا با استفاده از قدرت مذهبی این مقبره بهبود یابد ولی بعد از اینکه قوزک پایش دچار زخم می‌شود به‌ناچار مقبره را ترک می‌کند.
علائم DVT
۴ مورد مهم از علایم DVT در پا را به‌خاطر بسپارید.
- درد پا:
معمولاً از پشت ساق شروع می‌شود. بیماران معمول درد ساق پا را به‌صورت گرفتگی عضله ساق پا توصیف می‌کنند.
- تورم:
ورم از مچ پا شروع و به بالاتر سرایت می‌کند و معمولاً در یک پا مشاهده می‌شود.
- قرمزی و تغییر رنگ پوست پا
- احساس گرمی در پای مبتلا
تب خفیف، بی‌حالی، خستگی، بی‌اشتهایی و ضعف از علائم عمومی دیگر بیماری هستند.
درد ناگهانی در ساق پا که با گذشت زمان رفع نشود و بلکه کم، کم ورم پا هم به آن اضافه شد می‌تواند زنگ خطری برای بروز لخته خون در سیاه‌رگ‌های عمقی (deep vein thrombosis) باشد که به‌اختصار DVT گفته می‌شود. DVT عارضه‌ای بسیار جدی است که باید سریعاً به پزشک مراجعه شود و اغلب در وریدهای عمقی ساق پا بروز می‌کند.
به دنبال شکل‌گیری لخته در ورید ساق پا ممکن است در وریدهای ران و لگن هم لخته تشکیل شود و در نهایت باعث انسداد در مسیر جریان خون گردد. لخته یا ترومبوز خون در وریدهای عمقی ساق موجب درد و تورم عضلات پشت ساق می‌شود که در لمس متوجه گرم بودن عضلات پشت ساق می‌شویم.
اطلاع از علائم DVT می‌تواند کمکی برای نجات یک زندگی باشد. وجود نشانه‌ها بایستی جدی قلمداد شود و هر چه زودتر برای معالجه اقدام صورت گیرد.
در ویدئو زیر علائم بیماری dvt را بیان می‌کنیم:
علل بروز DVT
دلایل مختلفی باعث ایجاد لخته در پا می‌شوند. این اختلال در برخی افراد زمینه ارثی دارد. به‌علاوه احتمال بروز لخته خون در شرایط خاص مثل بستری شدن طولانی مدت و بی تحرکی، سابقه قبلی ابتلا به DVT، ابتلا به برخی انواع سرطان و نیز داشتن رگ‌های واریس بیشتر می‌شود.
همچنین بعد از عمل‌های جراحی بخصوص عمل تعویض مفصل زانو و لگن خطر DVT افزایش می‌یابد. در افرادی که در ادامه ذکر می‌کنیم همیشه نگرانی از بروز لخته در عروق عمقی وجود دارد.
- چاق
- خانم‌های باردار
- سالمندان
- مبتلایان به بیماری قلبی
- خانم‌هایی که از قرص پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنند.
تشخیص dvt
تشخیص لخته با روش‌های تشخیصی و آزمایش خون انجام می‌شود.
وقتی پزشک مشکوک به لخته است معمولاً از سونوگرافی کالر داپلر وریدی برای بررسی احتمال DVT استفاده می‌کند. در ضمن ونوگرافی هم روشی دیگر برای تعیین وجود یا نبود لخته است در ونوگرافی ماده حاجب تزریق می‌شود.
از تست‌های آزمایشگاهی متداول در تشخیص لخته تست D-dimer است. این تست به‌صورت اورژانسی انجام شده و نتیجه آن در دو ساعت مشخص می‌شود.
عوارض و خطرات بیماری دی وی تی
آمبولی ریه خطر بزرگ و حادی که بیمار مبتلا به dvt را تهدید می‌کند.
آمبولی ریه چیست؟
به کنده شدن لخته از رگ‌های پا و حرکت آن به سمت بالا و گیرکردن آن در عروق ریه اصطلاحاً آمبولی ریه گفته می‌شود. به همین دلیل تشخیص به‌موقع و درمان DVT اهمیت حیاتی دارد. از بیمار و همراهان خواسته می‌شود در صورت بروز هرگونه تغییر در حال عمومی بیمار، پزشک را مطلع کنند.
علائمی که هشداری برای بروز آمبولی است عبارت‌اند از:
۱- تنگی نفس که ممکن است ناگهانی و یا تدریجی عارض شود.
۲- درد قفسه سینه
۳- ضعف و تعریق شدید
۴- خلط خونی
اگر این علائم در بیمار مبتلا به DVT مشاهده شد بایستی زودتر به مرکز درمانی مراجعه کند.
بیماری dvt پا در درازمدت: سندرم پس از لخته یا PTS
مریم ۳۴ ساله که ۲۷ روز پس از زایمان دچار لخته عمقی پای چپ می‌شود. با تشخیص dvt بارداری مدت ۱۰ روز در بیمارستان بستری می‌گردد. این عکس برای دو سال بعد از آن اتفاق است که پای بیمار همچنان تورم دارد. با فعالیت کمی دچار خستگی و درد می‌شود و مچ پا تغییر رنگ پیدا کرده است.
به این مجموعه علایم که در موارد شدید زخم اطراف قوزک هم اضافه می‌شود سندرم پس از لخته یا PTS گفته می‌شود. درمان pts بازکردن رگ لخته شده توسط بالون و استفاده از استنت است.
پروفیلاکسی dvt چیست؟
پروفیلاکسی همان پیشگیری از DVT است. افرادی که در معرض خطر لخته هستند بایستی این توصیه‌ها را اجرا کنند.
- مصرف مایعات کافی
- فعالیت بدنی متناسب با سن و شرایط عمومی
- استفاده از داروهای ضدانعقاد در موارد ضروری به تجویز پزشک
- پوشیدن جوراب واریس با صلاح‌دید پزشک
- تحرک کافی در سفر طولانی
- عدم مصرف خودسرانه دارو مخصوصاً داروهای پیشگیری از بارداری
درمان dvt چیست؟
طول درمان بیماری دی وی تی
حداقل زمان درمان دی وی تی سه ماه است. در مواردی نیاز به درمان طولانی‌تر است.
درمان dvt با دارو
مهم‌ترین روش درمانی dvt استفاده از داروهای ضد انعقادی است. داروهای تزریقی شامل هپارین و انوکساپارین و داروی خوراکی وارفارین و دسته دارویی NOAC هستند.
مهم‌ترین عارضه جانبی این داروها خونریزی است که بیمار به‌محض مشاهده علایمی مانند کبودی پوست، خونریزی غیرعادی و مشابه آن بایستی هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند.
داروهای ضدانعقاد بایستی به‌موقع و مرتب مصرف شوند و نباید خودسرانه قطع شوند یا دارو را تغییر داد. هرگونه تغییر در برنامه دارویی نیاز به مشورت با دکتر دارد.
درمان dvt پا به روش ترومبولیز موضعی CDT
درصورتی‌که DVT شدید و وسیع باشد پزشک ممکن است برای تسریع در روند بهبودی، داروی لیز کننده یا حل‌کننده لخته را به‌صورت تزریقی و از طریق کاتترهای مخصوص وارد لخته کند به این نوع درمان CDT گفته می‌شود. عمل CDT بهتر است در ۲ هفته اول پس از شروع لخته انجام شود ولی ممکن است تا ۲۱ روز پس از آن هم سودمند باشد.
استنت گذاری برای بازکردن مسیر رگ لخته شده در مرحله حاد بیماری به تشخیص پزشک انجام می‌گیرد و به بهبود بیشتر بیمار کمک می‌کند. عمل استنت گذاری وریدی ممکن است بلافاصله پس از تزریقات اولیه انجام شود ولی اگر در این مرحله انجام نشود بهترین زمان ۶ ماه بعد است.
فعالیت بدنی و ورزش در بیمار مبتلا به DVT
سابقاً پزشکان با نگرانی از احتمال کنده شدن لخته چندین روز به بیمار توصیه استراحت مطلق می‌کردند.
امروزه تحقیقات نشان داده که راه‌افتادن بیمار باعث آمبولی نمی‌شود و بهتر است در اولین زمان ممکن فعالیت روزمره و به‌خصوص پیاده‌روی شروع شود.
البته در روزهای اول معمولاً بیماران درد دارند و همین موضوع امکان فعالیت را سلب می‌کند.
مصرف داروی مسکن می‌تواند با کاهش درد امکان فعالیت معمول روزانه را فراهم کند.
ورزش و فعالیت بدنی سنگین تا ۳ ماه پس از لخته ممنوع است.
جوراب واریس بعد از DVT
در روزهای اول پس از DVT معمولاً درد در حدی شدید است که بیمار قادر به پوشیدن جوراب نیست. بعد از آن در صورت وجود تورم در پا پوشیدن جوراب شدت علائم را کم می‌کند.
درمان رگ‌های واریسی بعد از DVT
امکان ایجاد رگ‌های واریسی بعد از dvt وجود دارد. پوشیدن جوراب واریس ممکن است مفید باشد. واریس‌های بعد از dvt نیاز به معاینه دقیق دارند اگر به علت تخریب کامل رگ‌های عمقی این واریس‌ها تنها راه برگشت خون باشند درمان آنها به صلاح نیست.
کرونا و لخته شدن خون
از شروع بیماری کرونا حدود سه سال می‌گذرد و از همان اوایل اپیدمی، این فرض مطرح شد که کرونا می‌تواند باعث لخته خون شود.
از عوارض مهم کووید ۱۹ افزایش انعقاد پذیری خون است یعنی احتمال ایجاد لخته در بیماران مبتلا به کرونا بیشتر می‌شود به همین خاطر در موارد خفیف بیماری توصیه به مصرف بیشتر مایعات و تحرک مناسب در حد پیاده‌روی روزانه است و در همین حد هم برای پیشگیری کفایت می‌کند.
در موارد شدیدتر بیماری کووید ۱۹ و یا وجود بیماریهای زمینه‌ای دیگر در فرد مبتلا، پزشک معالج ممکن است از داروهای ضد لخته مثل آمپول زیرجلدی کلگزان استفاده کند. لازم است تجویز پزشک به طور دقیق عمل شود و گاهی ممکن است به تشخیص پزشک این تجویز هفته‌ها ادامه یابد.
