لخته خون در عروق عمقی (DVT) در دوران بارداری
DVT در بارداری طبق تعریف به لخته شدن خون در رگ‌های عمقی در طول دوران بارداری و تا 6 هفته پس از زایمان اطلاق می‌شود. هرچند میزان بروز DVT نادر و در حد 2-1 مورد در 1000 بارداری است اما این مشکل، مهم‌ترین خطری است که زنان باردار را تهدید می‌کند و میزان خطر و عوارض ناشی از آن به‌مراتب بیشتر از عوارض زایمان، خونریزی و… است.
آیا لخته شدن خون در بارداری قابل‌پیشگیری است؟
لخته خون در بارداری خوشبختانه قابل‌پیشگیری است. برای این منظور، ضروری است که قبل از بارداری، خطر بروز لخته خون در عروق عمقی ارزیابی شود. درصورتی‌که فرد مستعد ابتلا به ترومبوز ورید عمقی (DVT) تشخیص داده شود، اقدامات پیشگیرانه لازم باید انجام شود.
ترومبوز ورید عمقی (DVT) به تشکیل لخته خون در رگ‌های عمقی بدن طی دوران بارداری و تا ۶ هفته پس از زایمان اطلاق می‌شود. اگرچه میزان بروز این عارضه نادر است و حدود ۱ تا ۲ مورد در هر ۱۰۰۰ بارداری اتفاق می‌افتد.
ترومبوامبولی و DVT یکی از مهم‌ترین خطراتی است که سلامت زنان باردار را تهدید می‌کند.
آگاهی از این موضوع و انجام بررسی‌های لازم پیش از بارداری، نقش بسیار مهمی در کاهش خطر و پیشگیری از عوارض جدی مرتبط با لخته خون دارد.
طبق اعلام وب‌سایت رسمی PubMed Central، خطر ترومبوآمبولی در سه‌ماهه سوم بارداری و به‌ویژه در دو هفته اول پس از زایمان به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. در این دوره، خطر ترومبوآمبولی پس از بارداری نیز پنج برابر بیشتر از دوران بارداری است.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به لخته خون در ورید عمقی هستند؟
- خانم‌ها باسابقه لخته خون در ورید عمقی و یا سابقه خانوادگی ابتلا به DVT
- بی‌تحرکی در خانم‌هایی که استراحت مطلق در بارداری یا استراحت طولانی پس از زایمان دارند.
- مصرف برخی از داروها در خانم‌ها با مشکلات قلبی – ریوی و یا دیابت
- استفاده از روش‌های لقاح مصنوعی و درمان ناباروری
- بارداری در سن بالای 35 سال
- چاقی
- سیگارکشیدن
- ابتلا به واریس شدید طنابی و برجسته
- زایمان با روش سزارین
- سفر طولانی در بارداری بخصوص داشتن سفر هوایی به مدت 4 ساعت یا بیشتر
- بارداری چندقلویی
راه‌های پیشگیری از لخته خون در بارداری
پیشگیری از لخته خون در بارداری شامل اقدامات زیر است:
۱. ارزیابی پیش از بارداری: بررسی سابقه خانوادگی یا شخصی لخته خون و انجام آزمایشات انعقادی در افراد پرخطر.
۲. داروهای ضدانعقاد: در صورت نیاز، مصرف داروهایی مانند هپارین تحت‌نظر پزشک.
۳. فعالیت بدنی: حرکت مداوم، پیاده‌روی و جلوگیری از نشستن طولانی.
۴. جوراب‌های فشاری: بهبود گردش خون و پیشگیری از تجمع خون در پاها.
۵. هیدراتاسیون: نوشیدن آب کافی برای حفظ جریان خون.
۶. اجتناب از عوامل خطر: پرهیز از سیگار و کنترل وزن.
۷. مراقبت پس از زایمان: رعایت نکات پیشگیرانه تا ۶ هفته پس از زایمان.
۸. مشاوره پزشکی: زنان پرخطر باید تحت‌نظر پزشک متخصص باشند.
این اقدامات خطر ترومبوز را کاهش داده و سلامت دوران بارداری را تضمین می‌کند.
بیشترین موارد DVT بارداری در چه بازه زمانی است؟
در 6 هفته اول پس از زایمان طبیعی یا سزارین بیشترین احتمال بروز لخته خون در عروق عمقی وجود دارد.
چرا میزان DVT در بارداری و بعد از زایمان بیشتر از مواقع دیگر است؟
خطر بروز لخته خون در عروق عمقی و آمبولی ریوی در بارداری و پس از زایمان به میزان 5 برابر بیشتر می‌شود. عوامل مختلفی باعث این افزایش خطر هستند که عبارت‌اند از:
- تغییرات هورمونی در بارداری: این تغییرات به سمتی است که بدن را برای به‌حداقل‌رساندن خونریزی در زمان زایمان محیا می‌کند لذا ممکن است باعث ایجاد لخته خون شود.
- بزرگ‌شدن شکم که با افزایش فشار ناحیه شکم و لگن باعث کاهش برگشت وریدی و افزایش فشارخون وریدی در پاها می‌شود.
- تغییرات در دیواره وریدها که باعث افزایش حجم وریدها و در نتیجه استاز (کند شدن خون وریدی) می‌شود.
آیا DVT بارداری باعث ایجاد نقص جنینی می‌شود؟
ازآنجایی‌که زنان باردار همیشه نگران سلامتی جنین هستند یکی از اولین سؤالاتی که برای مادران دچار لخته خون در بارداری مطرح است این است که این عارضه چه خطراتی را برای بچه به دنبال دارد؟ خوشبختانه DVT به‌خودی‌خود خطری برای جنین ندارد. همچنین انوکساپارین (داروی ضدانعقاد) که در بارداری تجویز می‌شود هم برای جنین بی‌خطر است.
علائم بروز لخته خون در پا در بارداری چیست؟
نباید مادران باردار را از DVT ترساند. درست است که خطر DVT در بارداری بیشتر می‌شود اما در کل این مسئله در بارداری به‌ندرت بروز می‌کند.
از مشخص‌ترین علائم ناراحتی و ورم یک پا یا هر دوپا، درد شدید است. در بیش از 80 درصد موارد، DVT در پای چپ زنان باردار پیش می‌آید.
نشانه‌های دیگر عبارت‌اند از:
- درد ساق پاها بخصوص در زمان ایستادن یا راه‌رفتن و زمانی که پا را از مچ خم می‌کنید.
- پوست گرم در منطقه درگیر لخته
- رگ‌های متورم و بزرگ‌تر از حالت معمولی
چگونه لخته خون در پای زنان باردار تشخیص داده می‌شود؟
- اگر به هر دلیل مشکوک به لخته خون هستید به دکتر متخصص واریس یا متخصص زنان مراجعه کنید. در روند تشخیص آزمایش خون D-dimer و سونوگرافی داپلر وریدی انجام می‌شود.
- در برخی مواقع ممکن است ونوگرافی صورت گیرد. درواقع معمولاً طبق رویه زیر پزشکان تشخیص لخته خون در پا را برای خانم‌های بارداری تأیید و یا مردود می‌کنند.
چه دارویی برای پیشگیری یا درمان DVT در بارداری مصرف می‌شود؟
تنها دارویی که در دوران بارداری قابل‌استفاده است آمپول تزریقی زیرجلدی کلکسان یا انوکساپارین است که معمولاً به‌صورت روزانه یک‌بار استفاده می‌شود و با صلاحدید پزشک برای افراد در معرض خطر بالای ابتلا به لخته عمقی از روز اول بارداری شروع و تا نزدیکی زمان زایمان ادامه می‌یابد. در ساعات نزدیک به زایمان قطع شود و آمپول هپارین جایگزین آن می‌شود.
طول مدت استفاده از دارو برای افراد با ریسک فاکتورهای گذرا مثل بارداری و یا عمل سزارین 3-6 ماه است. معمولاً مصرف دارو تا 6 هفته پس از زایمان ادامه داده می‌شود.
در صورت تمایل برای شیردهی و تغذیه با شیر مادر پس از زایمان نباید از هپارین استفاده شود. در این صورت قرص وارفارین تجویز می‌شود.
قرص وارفارین از طریق شیر مادر منتقل نمی‌شود و اثر رقیق کنندگی بر خون نوزاد ندارد.
داروهای دیگر مثل زالربان، اکسابین با نام داروهای Noac شناخته می‌شوند مصرف این داروها در بارداری و دوران شیردهی هنوز تأیید نشده است.
درصورتی‌که خانمی باسابقه لخته خون در عروق عمقی بخواهد باردار شود چه‌کارهایی باید انجام شود؟
- قبل از بارداری لازم است با متخصص زنان، قلب و عروق در مورد باردار شدن مشورت شود.
- از روز اول تأیید بارداری لازم است داروی انوکساپارین زیرجلدی تزریق شود.
- ویزیت و مشاوره با متخصصین مربوطه در طول بارداری
- چگونگی ادامه مصرف داروی ضدانعقاد در زمان زایمان و پس از زایمان از مواردی است که نیاز به راهنمایی پزشک هست.
چه خطراتی در بارداری برای سفر طولانی هوایی وجود دارد؟
خطر DVT در سفر هوایی با مدت بیش از 4 ساعت بالا می‌رود. توصیه می‌شود قبل از سفر با پزشک خود مشورت کنید.
- لازم است در سفر تحرک کافی داشته باشید.
- مایعات کافی مصرف کنید.
- از داروهای خواب‌آور استفاده نکنید.
- لباس گشاد بپوشید.
- چای و قهوه غلیظ نخورید.
حتماً پیش از سفر با پزشک متخصص خود مشورت کنید. در مواردی تجویز دارو برای پیشگیری از DVT صورت می‌گیرد.
