لخته شدن خون در پا در بارداری و پس از زایمان: علائم، علت‌ها و درمان(آپدیت ۱۴۰۳)
چرا لخته شدن خون در بارداری ممکن است خطرناک باشد؟ جدیدترین یافته‌ها (۲۰۲۴)
مطالعه‌ای جدید که در نشریه معتبر Journal of Thrombosis and Haemostasis منتشر شده است، نشان می‌دهد که زنان باردار بیشتر در معرض خطر لخته شدن خون هستند. این پژوهش با عنوان "Pregnancy-Associated Thrombosis: Risks, Diagnosis, and Management" توضیح می‌دهد که تغییرات هورمونی و کاهش تحرک در بارداری می‌تواند باعث تشکیل لخته‌های خونی در پاها شود که در صورت عدم درمان، ممکن است به مشکلات جدی مثل آمبولی ریه منجر شود.
پزشکان توصیه می‌کنند که زنان باردار با انجام فعالیت‌های بدنی سبک، پوشیدن جوراب‌های فشاری و مراجعه به پزشک در صورت مشاهده تورم و درد در پاها، از بروز این عارضه جلوگیری کنند.
لخته شدن خون در پا چیست؟
لخته شدن خون در پا زمانی رخ می‌دهد که خون به جای جریان طبیعی، در رگ‌های عمقی پا تجمع کرده و به توده‌ای جامد تبدیل می‌شود. این وضعیت که ترومبوز وریدی عمقی (DVT) نام دارد، می‌تواند جریان خون را مسدود کند و در صورت حرکت لخته به سمت ریه‌ها، باعث آمبولی ریه شود که خطرناک است. عواملی مانند کم‌تحرکی، بارداری، جراحی، اضافه وزن و مشکلات انعقادی احتمال تشکیل لخته را افزایش می‌دهند.
علل لخته شدن خون در پا در بارداری
در دوران بارداری، تغییرات هورمونی باعث افزایش غلظت خون و کاهش سرعت گردش آن در رگ‌ها می‌شود که احتمال لخته شدن را بیشتر می‌کند. علاوه بر این، رشد جنین فشار بیشتری به رگ‌های لگن و پاها وارد کرده و باعث کند شدن جریان خون در این نواحی می‌شود.
کم‌تحرکی، سابقه خانوادگی، اضافه‌وزن، زایمان سزارین و برخی بیماریهای انعقادی نیز از عوامل خطر هستند. این شرایط می‌تواند احتمال بروز ترومبوز وریدی عمقی (DVT) را افزایش دهد.
طبق اعلام وب‌سایت رسمی PubMed Central، خطر ترومبوآمبولی در سه‌ماهه سوم بارداری و به‌ویژه در دو هفته اول پس از زایمان به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. در این دوره، خطر ترومبوآمبولی پس از بارداری نیز پنج برابر بیشتر از دوران بارداری است.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به لخته خون در ورید عمقی هستند؟
- خانم‌ها باسابقه لخته خون در ورید عمقی و یا سابقه خانوادگی ابتلا به DVT
- بی‌تحرکی در خانم‌هایی که استراحت مطلق در بارداری یا استراحت طولانی پس از زایمان دارند.
- مصرف برخی از داروها در خانم‌ها با مشکلات قلبی – ریوی و یا دیابت
- استفاده از روش‌های لقاح مصنوعی و درمان ناباروری
- بارداری در سن بالای 35 سال
- چاقی
- سیگارکشیدن
- ابتلا به واریس شدید طنابی و برجسته
- زایمان با روش سزارین
- سفر طولانی در بارداری بخصوص داشتن سفر هوایی به مدت 4 ساعت یا بیشتر
- بارداری چندقلویی
عوارض لخته شدن خون در پا در بارداری
لخته شدن خون در پا می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. یکی از خطرناک‌ترین عوارض، حرکت لخته به سمت ریه‌ها و ایجاد آمبولی ریه است که می‌تواند مشکلات تنفسی و حتی خطر مرگ را به همراه داشته باشد. تورم و درد مزمن پا ناشی از آسیب به وریدها نیز ممکن است باقی بماند. در برخی موارد، لخته خون باعث اختلال در گردش خون و ایجاد زخم‌های پوستی در پا می‌شود. احتمال تکرار لخته در بارداری‌های بعدی نیز افزایش می‌یابد.
علائم و نشانه‌های لخته خون در بارداری
علائم و نشانه‌های لخته خون در بارداری ممکن است شامل تورم، درد یا احساس سنگینی در یکی از پاها، مخصوصاً در ناحیه ساق باشد.
در بسیاری از موارد، این مشکل بیشتر در پای چپ زنان باردار دیده می‌شود. بیش از ۸۰ درصد موارد لخته خون در بارداری در پای چپ اتفاق می‌افتد.
در برخی موارد، پوست ناحیه‌ای از پا ممکن است قرمز و گرم شود. این علائم می‌توانند نشان‌دهنده وجود لخته خون باشند و نیاز به بررسی پزشکی دارند.
اگر دچار تنگی نفس، درد در قفسه سینه یا سرفه‌های ناگهانی همراه با خلط خونی شدید، ممکن است لخته خون به ریه‌ها رسیده باشد که یک وضعیت اورژانسی است. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به لخته خون در ورید عمقی هستند؟
- خانم‌ها باسابقه لخته خون در ورید عمقی و یا سابقه خانوادگی ابتلا به DVT
- بی‌تحرکی در خانم‌هایی که استراحت مطلق در بارداری یا استراحت طولانی پس از زایمان دارند.
- مصرف برخی از داروها در خانم‌ها با مشکلات قلبی – ریوی و یا دیابت
- استفاده از روش‌های لقاح مصنوعی و درمان ناباروری
- بارداری در سن بالای 35 سال
- چاقی
- سیگارکشیدن
- ابتلا به واریس شدید طنابی و برجسته
- زایمان با روش سزارین
- سفر طولانی در بارداری بخصوص داشتن سفر هوایی به مدت 4 ساعت یا بیشتر
- بارداری چندقلویی
درمان لخته خون در پا در بارداری
تنها دارویی که در دوران بارداری قابل‌استفاده است آمپول تزریقی زیرجلدی کلکسان یا انوکساپارین است که معمولاً به‌صورت روزانه یک‌بار استفاده می‌شود و با صلاح‌دید پزشک برای افراد در معرض خطر بالای ابتلا به لخته عمقی از روز اول بارداری شروع و تا نزدیکی زمان زایمان ادامه می‌یابد. در ساعات نزدیک به زایمان قطع شود و آمپول هپارین جایگزین آن می‌شود.
طول مدت استفاده از دارو برای افراد با ریسک فاکتورهای گذرا مثل بارداری و یا عمل سزارین 3-6 ماه است. معمولاً مصرف دارو تا 6 هفته پس از زایمان ادامه داده می‌شود.
در صورت تمایل برای شیردهی و تغذیه با شیر مادر پس از زایمان نباید از هپارین استفاده شود. در این صورت قرص وارفارین تجویز می‌شود.
قرص وارفارین از طریق شیر مادر منتقل نمی‌شود و اثر رقیق کنندگی بر خون نوزاد ندارد.
داروهای دیگر مثل زالربان، اکسابین با نام داروهای Noac شناخته می‌شوند مصرف این داروها در بارداری و دوران شیردهی هنوز تأیید نشده است.
چگونه لخته خون در پای زنان باردار تشخیص داده می‌شود؟
مطالعه‌ای جدید که در سال ۲۰۲۴ در نشریه معتبر Journal of Obstetrics and Gynaecology Research منتشر شده است، تأکید دارد که سونوگرافی داپلر دقیق‌ترین روش برای تشخیص لخته شدن خون (DVT) در دوران بارداری است. این پژوهش نشان می‌دهد که تورم، درد و تغییر رنگ پوست در یک پا از نشانه‌های هشداردهنده DVT هستند. تشخیص سریع و به‌موقع می‌تواند از عوارض جدی مانند آمبولی ریه جلوگیری کند.
پزشکان توصیه می‌کنند که زنان باردار در صورت مشاهده این علائم، فوراً به پزشک مراجعه کنند تا بررسی‌های لازم انجام شود.
پیشگیری از لخته شدن خون در بارداری
لخته خون در بارداری خوشبختانه قابل‌پیشگیری است. برای این منظور، ضروری است که قبل از بارداری، خطر بروز لخته خون در عروق عمقی ارزیابی شود. درصورتی‌که فرد مستعد ابتلا به ترومبوز ورید عمقی (DVT) تشخیص داده شود، اقدامات پیشگیرانه لازم باید انجام شود.
ترومبوز ورید عمقی (DVT) به تشکیل لخته خون در رگ‌های عمقی بدن طی دوران بارداری و تا ۶ هفته پس از زایمان اطلاق می‌شود. اگرچه میزان بروز این عارضه نادر است و حدود ۱ تا ۲ مورد در هر ۱۰۰۰ بارداری اتفاق می‌افتد.
ترومبوامبولی و DVT یکی از مهم‌ترین خطراتی است که سلامت زنان باردار را تهدید می‌کند.
آگاهی از این موضوع و انجام بررسی‌های لازم پیش از بارداری، نقش بسیار مهمی در کاهش خطر و پیشگیری از عوارض جدی مرتبط با لخته خون پیشگیری از لخته خون در بارداری شامل اقدامات زیر است:
۱. ارزیابی پیش از بارداری: بررسی سابقه خانوادگی یا شخصی لخته خون و انجام آزمایشات انعقادی در افراد پرخطر.
۲. داروهای ضدانعقاد: در صورت نیاز، مصرف داروهایی مانند هپارین تحت‌نظر پزشک.
۳. فعالیت بدنی: حرکت مداوم، پیاده‌روی و جلوگیری از نشستن طولانی.
۴. جوراب‌های فشاری: بهبود گردش خون و پیشگیری از تجمع خون در پاها.
۵. هیدراتاسیون: نوشیدن آب کافی برای حفظ جریان خون.
۶. اجتناب از عوامل خطر: پرهیز از سیگار و کنترل وزن.
۷. مراقبت پس از زایمان: رعایت نکات پیشگیرانه تا ۶ هفته پس از زایمان.
۸. مشاوره پزشکی: زنان پرخطر باید تحت‌نظر پزشک متخصص باشند.
این اقدامات خطر ترومبوز را کاهش داده و سلامت دوران بارداری را تضمین می‌کند.
بیشترین موارد DVT بارداری در چه بازه زمانی است؟
در 6 هفته اول پس از زایمان طبیعی یا سزارین بیشترین احتمال بروز لخته خون در عروق عمقی وجود دارد.
چرا میزان DVT در بارداری و بعد از زایمان بیشتر از مواقع دیگر است؟
خطر بروز لخته خون در عروق عمقی و آمبولی ریوی در بارداری و پس از زایمان به میزان 5 برابر بیشتر می‌شود. عوامل مختلفی باعث این افزایش خطر هستند که عبارت‌اند از:
- تغییرات هورمونی در بارداری: این تغییرات به سمتی است که بدن را برای به‌حداقل‌رساندن خونریزی در زمان زایمان محیا می‌کند لذا ممکن است باعث ایجاد لخته خون شود.
- بزرگ‌شدن شکم که با افزایش فشار ناحیه شکم و لگن باعث کاهش برگشت وریدی و افزایش فشارخون وریدی در پاها می‌شود.
- تغییرات در دیواره وریدها که باعث افزایش حجم وریدها و در نتیجه استاز (کند شدن خون وریدی) می‌شود.
آیا DVT بارداری باعث ایجاد نقص جنینی می‌شود؟
ازآنجایی‌که زنان باردار همیشه نگران سلامتی جنین هستند یکی از اولین سؤالاتی که برای مادران دچار لخته خون در بارداری مطرح است این است که این عارضه چه خطراتی را برای بچه به دنبال دارد؟ خوشبختانه DVT به‌خودی‌خود خطری برای جنین ندارد. همچنین انوکساپارین (داروی ضدانعقاد) که در بارداری تجویز می‌شود هم برای جنین بی‌خطر است.
درصورتی‌که خانمی باسابقه لخته خون در عروق عمقی بخواهد باردار شود چه‌کارهایی باید انجام شود؟
- قبل از بارداری لازم است با متخصص زنان، قلب و عروق در مورد باردار شدن مشورت شود.
- از روز اول تأیید بارداری لازم است داروی انوکساپارین زیرجلدی تزریق شود.
- ویزیت و مشاوره با متخصصین مربوطه در طول بارداری
- چگونگی ادامه مصرف داروی ضدانعقاد در زمان زایمان و پس از زایمان از مواردی است که نیاز به راهنمایی پزشک هست.
چه خطراتی در بارداری برای سفر طولانی هوایی وجود دارد؟
خطر DVT در سفر هوایی با مدت بیش از 4 ساعت بالا می‌رود. توصیه می‌شود قبل از سفر با پزشک خود مشورت کنید.
- لازم است در سفر تحرک کافی داشته باشید.
- مایعات کافی مصرف کنید.
- از داروهای خواب‌آور استفاده نکنید.
- لباس گشاد بپوشید.
- چای و قهوه غلیظ نخورید.
حتماً پیش از سفر با پزشک متخصص خود مشورت کنید. در مواردی تجویز دارو برای پیشگیری از DVT صورت می‌گیرد.
