سندرم پس از لخته (PTS) چیست؟ علت و درمان
سندرم پس از لخته (Post-Thrombotic Syndrome) یا PTS از عوارض دراز مدت و شایع لخته ورید عمقی Deep Vein Thrombosis یا DVT است. زمانی که لخته خون در رگ‌های عمقی پا ایجاد می‌شود جریان خون در آن قسمت مختل شده و به دنبال آن، علائمی نظیر درد، احساس سنگینی، تورم و حتی زخم‌های پوستی ایجاد می‌شود.
20 تا 50 درصد از بیمارانی که دچار DVT شده‌اند در بازه زمانی چند ماه تا چند سال بعد، ممکن است به PTS مبتلا شوند.
باتوجه‌به احتمال از کار افتادگی و نیاز به کنترل مداوم این مشکل هزینه‌های درمانی زیادی را برای جامعه به دنبال دارد.
علت سندرم پس از لخته
لخته خون باعث آسیب به جداره داخلی رگ و دریچه‌های لانه كبوتری می‌شود؛ در نتیجه برگشت خون به سمت قلب دچار اختلال شده و فشار داخل وریدی و داخل مویرگی بالا رفته و PTS ایجاد می‌شود.
PTS is a costly condition. In 2006 in the USA, the annualized median total cost for DVT patients who developed PTS was $20 569, as compared with $15 843 in matched controls with DVT and no PTS طبق برآوردهای منتشر شده در آمریكا سالانه بیش از *200 میلیون دلار* هزینه در بردارد.
عوامل خطر مرتبط با سندروم پس از لخته
- بی‌تحرکی طولانی (مانند بستری‌شدن طولانی‌مدت)
- چاقی
- سابقه جراحی‌های بزرگ
- بارداری یا استفاده از داروهای هورمونی
زنان ایرانی به دلیل استفاده از داروهای هورمونی و ضدبارداری، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری DVT و در نتیجه PTS هستند. این موضوع در زنانی که برای اعمال حج و سفرهای زیارتی می‌روند به‌کرات مشاهده شده است.
ازطرفی بروز این بیماری در سن بالا و در فردی كه سابقه خانوادگی لخته خون در رگ‌های عمقی پا دارد بیشتر دیده می‌شود.
علائم سندرم پس از لخته چیست؟
شدت علائم سندرم پس از ترومبوز در بیماران از خفیف تا شدید متفاوت است.
علائم اولیه
- درد و سنگینی پا
- تورم مچ و ساق پا
علائم پیشرفته‌تر
- تغییر رنگ پوست پا (معمولاً قهوه‌ای تیره)
- سفت‌شدن پوست یا بافت زیرین
- زخم‌های مزمن در نزدیکی قوزک پا
تشخیص سندرم پس از لخته
کلید تشخیص سندروم بعد از ترومبوز شامل ترکیبی از بررسی علائم بیمار با معاینه بالینی و روش‌های تصویربرداری است.
- سونوگرافی داپلر: برای بررسی وضعیت جریان خون در رگ‌ها و شناسایی آسیب‌های احتمالی.
- MRI یا CT اسکن: در موارد پیچیده‌تر، برای مشاهده دقیق‌تر آسیب‌های عروقی و اختلالات گردش خون استفاده می‌شود.
راه‌های درمان سندرم پس از لخته
1. درمان‌های دارویی سندروم پس از لخته
در فاز حاد بیماری و در موارد شدید استفاده از داروهای تجزیه کننده لخته ممکن است مؤثر واقع شود. از میان این داروها که به‌صورت تزریق داخل لخته استفاده می‌شوند آلتپلاز و اوروکیناز هستند.
به این روش درمانی اصطلاحاً CDT می‌گویند و در افراد جوانی که برای اولین بار دچار لخته شدید شده و در دو هفته شروع بیماری مراجعه کرده‌اند کاربرد دارد.
- داروهای ضدانعقاد خوراکی مانند: ریواروکسابان و آپیکسابان که برندهای مختلف و متنوعی از آنها موجود است برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های جدید به مدت حداقل سه ماه یا بیشتر لازم است مصرف شوند. این داروها نیاز به آزمایش و چک کنترلی ندارند.
- داروهای دیگر مانند: وارفارین (لازم است در فواصل زمانی با دادن آزمایش دوز دارو کنترل شود) و هپارین و انوکساپارین هم از جمله داروهای ضد انعقاد مورد مصرف هستند که در موارد خاص به تجویز پزشک مصرف می‌شود.
- مسکن‌ها و داروهای ضدالتهاب برای کاهش درد و التهاب.
2. درمان‌های غیر دارویی
- جوراب‌های فشاری طبی (جوراب واریس کلاس 2 یا کلاس 3) این جوراب‌ها جریان خون را بهبود داده و تورم پا را کاهش می‌دهند.
- ورزش و فعالیت بدنی منظم: تمرینات سبک مانند پیاده‌روی می‌توانند علائم را کاهش دهند.
3. درمان‌های جراحی و تهاجمی
- استنت‌گذاری وریدی: این روش برای باز کردن رگ‌های مسدود استفاده می‌شود و می‌تواند به طور قابل‌توجهی علائم بیماری را کاهش دهد.
اولین درمان با استنت وریدی در ایران در سال ۱۳۸۲، نخستین درمان سندرم پس از لخته با استفاده از استنت وریدی در ایران توسط دکتر مهرداد اقدسی در تهران صورت گرفت. این روش برای یک خانم ۶۰ساله که بیش از ۱۰ سال از درد و تورم شدید پا رنج می‌برد، با موفقیت اجرا شد. امروزه این نوع درمان در بسیاری از مراکز بیمارستانی معتبر کشور ارائه می‌شود.
- بازسازی دریچه‌های وریدی: این روش در مواردی که دریچه‌ها به شدت آسیب دیده‌اند ممکن است مورد استفاده قرار گیرد، اما متأسفانه هنوز به‌صورت موفق و رایج در دنیا عملی نشده است.
ورزش برای مبتلایان به DVT چه تأثیری دارد؟
برای فردی که به‌تازگی دچار DVT شده، توصیه می‌شود: هر چه زودتر فعالیت بدنی خود را از سر گیرد. با فعالیت بدنی می‌توان به بهبود علائم، کاهش درد و ورم امید بیشتری داشت.
افراد با DVT قدیمی، شروع ورزش با تغییر روند بیماری و بهبود قابل‌قبول در عملکرد فیزیکی فرد همراه است.
در مجموع طبق بررسی‌های صورت گرفته روی روند بیماری در افرادی که دچار سندروم پس از لخته شده‌اند ورزش مرتبط روی کیفیت زندگی این افراد تأثیر بسزایی دارد.
راه‌های پیشگیری از سندرم بعد از ترومبوز
پیشگیری از PTS با کاهش عوامل خطر و درمان به‌موقع DVT امکان‌پذیر است.
- داروهای ضدانعقاد: مصرف دارو طبق تجویز پزشک.
- فعالیت بدنی منظم: جلوگیری از بی‌تحرکی طولانی.
- حفظ وزن متعادل و رعایت شیوه زندگی سالم.
نتیجه‌گیری
سندرم پس از لخته از مشکلات جدی و طولانی‌مدت ناشی از DVT است که چند ماه تا چند سال بعد از آن ظاهر می‌شود و کیفیت زندگی بیماران را کاهش می‌دهد. با آگاهی‌بخشی، پیشگیری و درمان به‌موقع، می‌توان این سندرم را کنترل نمود. پیشرفت‌های درمانی، مانند استنت‌گذاری، امیدهای جدیدی را برای بیماران ایجاد کرده است.
