ارتباط ژنتیک و واریس | واریس ارثی
شایع‌ترین اختلالات سیاهرگی با نام «واریس» شناخته می‌شود و نوع کوچک‌تر آن هم «وریدهای عنکبوتی» نام گرفته است. اگررگ‌های عنکبوتی یا واریس را روی قسمت‌های مختلف بدن خود مشاهده می‌کنید، به احتمال زیاد حداقل یکی از اعضای خانواده‌تان به این اختلال سیاهرگی مبتلا هستند. با توجه به رایج بودن چنین وضعیتی، در این مجال ارتباط ژنتیک و واریس را با هم بررسی می‌کنیم.
برای ورود به بحث در نظر داشته باشید که سیاهرگ‌های عنکبوتی همان رگ‌های خونی کوچک و نازکی هستند که روی پوستمان به صورت خطوط آبی یا سبز می‌بینیم. از طرفی رگ‌های واریسی همان رگ‌های خونی بزرگ هستند که می‌توانند برآمدگی‌های قابل توجهی را ایجاد کنند. هر دو این موارد بیشتر روی پاهای ما قابل توجه هستند.
آیا نارسایی مزمن وریدی ناشی از ژنتیک است؟
می‌دانیم که وقتی فردی دچارنارسایی مزمن وریدی (CVI) شود، دچار بیماری واریس می‌شود. در یک تعریف ساده باید بگوییم که نارسایی مزمن وریدی، وضعیتی است که باعث می‌شود خون به راحتی به قلب انسان برنگردد. این وضعیت به دلیل مشکل در دریچه‌های کوچک در رگ‌ها یا ضعیف شدن دیواره سیاهرگ‌ها رخ می‌دهد.
گفته می‌شود احتمال بروز رگ‌های واریسی با افزایش سن افراد بیشتر می‌شود. اما ژنتیک در این مسئله چه نقشی دارد؟ آیا جنسیت، هورمون‌ها و قومیت هم می‌تواند در این مسئله نقشی داشته باشد؟
محققان اذعان دارند عوامل ژنتیکی نقش مهمی در ایجاد رگ‌های واریسی ما دارند. اما عوامل ژنتیکی خاص مؤثر بر ایجاد وریدهای واریسی، تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده‌اند. این ناشناختگی تا حدی به این دلیل است که عوامل زیادی می‌توانند در ایجاد رگ‌های واریسی نقش داشته باشند. این فاکتورها از عوامل ارثی گرفته تا اضافه وزن و واریس همچنین سبک زندگی ما را شامل می‌شوند.
قبل و بعد از درمان واریس ساق پا
چگونگی تأثیر ژنتیک بر بیماری وریدی
برای درک ارتباط ژنتیک و واریس باید بدانیم که عوامل ژنتیکی می‌توانند شانس ابتلا به بیماریهای مختلف سیاهرگی در انسان را افزایش دهند. ژن‌های خاص می‌توانند رگ‌های ما را مستعد کشیدگی و تغییر شکل دائمی کنند. ژن‌ها می‌توانند با تغییر ساختار دریچه‌های سیاهرگی به خطر بیفتند و از بسته شدن صحیح آنها هم جلوگیری کنند. این موضوع خطر لخته شدن خون در پا را افزایش می‌دهد.
نکته جالب اینکه ژن‌ها می‌توانند بر خواص خون افراد تأثیر بگذارند. برخی از اشخاص خون غلیظ‌تری دارند و خون آنها نسبت به دیگران، راحت‌تر لخته می‌شود. این لخته‌های خون زمان جریان پیدا کردن در وریدها اختلال ایجاد می‌کنند و از عملکرد صحیح دریچه‌ها جلوگیری خواهند کرد. همچنین یک لخته خون می‌تواند از مسیر خود خارج شود و به ریه یا مغز هم راه پیدا کند. در چنین وضعیتی فرد با آمبولی ریه یا سکته مغزی مواجه می‌شود.
با این حال، بررسی‌های بیشتر و همچنین تحقیقات در مورد اینکه چگونه ژن‌ها منجر به بیماری ورید می‌شوند، هنوز ادامه دارد. اما تاکنون این مسئله ثابت شده است که برخی از افراد، ژن‌هایی دارند که باعث افزایش رگ‌های واریسی در بدن آنها می‌شوند، اما ممکن است خودشان در طی زندگی، مشکلی با این بیماری نداشته باشند و برای درمان واریس اقدامی نکنند.
بنابراین، در حالی که ژنتیک در گسترش بیماری ورید نقش دارد، تنها عامل تعیین کننده آن نیستند. در این میان، محیط و سبک زندگی تأثیر عمده‌ای بر ابتلا به واریس یا نوع دیگری از بیماری سیاهرگی مانند ترومبوز ورید عمقی (DVT) دارد.
ارتباط ژنتیک و واریس با مسئله جنسیت افراد
زمان بررسی ارتباط ژنتیک و واریس به این نکته برخوردیم که در یک مطالعه موردی روی 134 خانواده، محققان به نتایج زیر دست یافتند:
- اگر پدر و مادر هر دو مبتلا به واریس باشند، خطر ابتلای کودکان به این وضعیت 90 درصد است.
- اگر یکی از والدین مبتلا به سیاهرگ‌های واریسی باشد، خطر ابتلای کودکان به آن برای پسرها 25 درصد و برای دختران، 62 درصد است.
- زمانی که تنها یکی از والدین مبتلا به رگ‌های واریسی باشد، ظاهرا هیچ ارتباطی بین جنسیت والدین مبتلا و واریس در کودکان وجود ندارد.
محققان این پژوهش به این نتیجه رسیدند که یافته‌هایشان، الگوی ثبت وراثت وابسته به جنسیت را تأیید می‌کند. به این معنی که زنان نسبت به مردان شانس بیشتری برای ابتلا به واریس خواهند داشت. اما اینکه ژنتیک تا چه میزان در این امر نقش دارد و کدام ژن در آن تأثیر بیشتری خواهد داشت، هنوز مشخص نیست.
قومیت و مشاهده وریدهای واریسی
در مطالعه‌ای دیگر که روی 2211 نفر انجام شده است، مشخص شد که این فاکتور هم بر بیماری مزمن سیاهرگی تأثیر دارد. در واقع متخصصان اعلام کردند این وضعیت در سفیدپوستان غیر اسپانیایی بیشتر از اسپانیایی‌ها، آفریقایی‌تبارها و آسیای شرقی‌ها شایع بوده است. این مطالعه با ادامه بررسی ارتباط ژنتیک و واریس نشان داد که این نتایج به احتمال زیاد با عادات اجتماعی مردم مرتبط است. در واقع به نظر نمی‌رسید که این مورد به طور مستقیم با ژنتیک مرتبط باشد.
همچنین مطالعه چهار گروه قومی در کالیفرنیای جنوبی با استفاده از معاینه بصری و سونوگرافی پا نشان داد که واریس در 33% از بانوان و 17% از آقایان (بدون تفاوت قومیتی) قابل مشاهده است. همچنین این نتیجه به دست آمد که میزان مشاهده وریدهای واریسی، می‌تواند بر اساس جنسیت متفاوت باشد، اما قومیت تأثیر زیادی برای این مسئله ندارد.
ارتباط ژنتیک و واریس با هورمون‌ها
در کنار موارد ذکر شده، این یک واقعیت پذیرفته شده است که هورمون‌های زنانه می‌توانند در ایجاد رگ‌های واریسی نقش مهمی داشته باشند. زمانی که ارتباط ژنتیک و واریس بررسی می‌شود، به این نتیجه هم می‌رسیم که در دوران بارداری، افزایش سطح هورمونی استروژن و پروژسترون، یکی از دلایلی است که می‌تواند دیواره سیاهرگ‌ها را نازک کند. در نتیجه بانوان باردار مستعد ابتلا به نارسایی مزمن وریدی می‌شوند. همچنین استروژن می‌تواند باعث آسیب به دریچه‌های داخل سیاهرگ‌های بدن شود.
در کنار این مورد، یائسگی هم مسئله دیگری است که بر سلامت رگ‌های خانم‌ها تأثیر می‌گذارد. در این بازه زمانی، ترشح سطح هورمون زنانه به شدت کاهش می‌یابد. چنین وضعیتی باعث می‌شود دیواره رگ‌ها ضخیم‌تر شود و انعطاف پذیری کمتری داشته باشد و در نتیجه این تغییرات بیماری واریس در زنان ایجاد شود.
بهترین روش‌های جلوگیری از واریس ارثی
با توجه به بررسی‌های انجام شده در مورد ارتباط ژنتیک و واریس، به این نتیجه می‌رسیم که گاهی ابتلا به وریدهای واریسی، از کنترل ما خارج است. آنها در جایی در DNA ما نوشته شده‌اند. اما این پایان کار نیست و می‌توانیم با در نظر داشتن برخی موارد، برای پیشگیری از واریس تلاش کنیم.
- وزن خودمان را سالم نگه داریم.
- ورزش (حتی یک پیاده روی ساده) را در برنامه روزانه‌مان قرار دهیم.
- نشستن یا ایستادن طولانی مدت را متوقف کنیم. اگر مجبور به این کار هستیم، وضعیت را با فعالیت‌های ساده مدیریت کنیم.
- در صورت مشاهده رگ‌های واریسی در مراحل اولیه، از جوراب مخصوص واریس استفاده کنیم.
- یک رژیم غذایی سالم (شامل کربوهیدرات و پروتئین‌ها) را در نظر بگیریم.
- حتما از مصرف غذاهای شور پرهیز کنیم.
- به صورت روانه آب زیاد بنوشیم.
کلام آخر
در این فرصت سعی کردیم شما را از ارتباط ژنتیک و واریس آگاه کنیم. گفتیم که اگر دیواره‌های سیاهرگی بدن ما آسیب دیده یا ضعیف باشند، سیستم گردش خون مختل می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث کشیدگی و پیچ خوردگی وریدها، افزایش تورم رگ‌ها، کندی جریان خون و حتی تشکیل لخته خون شود.
همچنین ژن‌های ما، رشد بافت‌های بدن را کنترل می‌کنند و می‌توانند بر ابتلا به بیماری‌ها و شرایط وریدی تأثیر بگذارند. در این میان، ژنتیک، سبک زندگی و عوامل دیگری که از آنها یاد شد، می‌توانند در ایجاد بیماریهای ورید نقش مهمی داشته باشند. در نتیجه مهم است که با پیشگیری‌های لازم، این وضعیت را به خوبی کنترل کنیم.
