لخته خون در پا؛ همه چيز درباره اين مشكل شايع
لخته‌شدن خون در پا یک بیماری جدی است که در آن لخته‌ای از خون در یکی از عروق پا شکل‌گرفته و جریان خون را مختل می‌کند. این حالت می‌تواند با درد شدید، تورم، قرمزی و گاهی تیره‌شدن رنگ پا همراه باشد.
عوامل خطر این بیماری شامل کم‌تحرکی طولانی‌مدت، انجام جراحی، بارداری، مصرف برخی قرص‌های هورمونی و وجود بیماریهای مزمنی مانند بیماریهای خودایمنی و سرطان است.
تشخیص و درمان به‌موقع لخته خون در پا بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا می‌تواند از بروز عوارضی مانند انسداد. کامل عروق و آمبولی ریه جلوگیری کند.
لخته شدن خون در ۱۴ روز اول بیماری را لخته خون حاد اطلاق می‌کنند و معمولاً همراه درد شدید و تورم است و حتماً باید دارو مصرف شود و ممکن است داروهای قوی ذوب‌کننده لخته داده شود.
بعد از ۳۰ روز از گذشت بیماری به آن فرم مزمن می‌گویند و درمان‌های خاص خودش را دارد.
زمان بین این دو را (تحت حاد) و نیاز به درمان دارد.
برخلاف نظر قدیمی، نیاز به استراحت مطلق نیست.
امروزه توصیه می‌شود بیماران علی‌رغم درد و با مصرف مسکن سرپا شده و پیاده‌روی سبک داشته باشند. پیاده‌روی بعد از لخته نه‌تنها باعث آمبولی و حرکت لخته نمی‌شود؛ بلکه از گسترش آن نیز جلوگیری می‌کند.
بله. پس از دی وی تی می‌توان برای بارداری اقدام کرد ولی ممکن است در طول بارداری نیاز به تزریق انوکساپارین زیر جلدی روزانه باشد.
در لخته خون سطحی معمولا ۴۵ روز دارو تجویز می‌شود. در لخته‌های عمقی حداقل ۳ ماه دارو داده می‌شود.
۱-کاهش وزن
۲-پیاده روی و دوچرخه سواری خیلی مفید است
۳-استفاده از جوراب واریس در طول روز
پس از لخته نیاز به استراحت مطلق نیست می‌توان پیاده روی سبک داشت و کارهای روزمره را انجام داد.
توصیه می‌کنیم تا سه ماه بعد از لخته از انجام ورزش سنگین خودداری کنید.
علائم هشداردهنده لخته خون در پا که نباید نادیده گرفت:
۱. درد ناگهانی یا مداوم در ساق یا مچ پا که قبلاً تجربه نکرده‌اید.
۲. تورم غیرعادی در یک پا خصوصاً اگر به‌صورت ناگهانی ایجاد شده باشد.
۳. تغییر رنگ پوست پا به قرمز، آبی یا تیره‌تر از حالت عادی
۴. گرمی یا حرارت غیرعادی در محل
۵. حساسیت و درد هنگام لمس موضع
در صورت بروز این علائم، بهتر است سریعاً به پزشک مراجعه شود.
تفاوت لخته رگ عمقی با سطحی چیست؟
وریدهای سطحی در همه قسمت‌های بدن وجود داشته و وظیفه بازگشت خون سطحی را به سمت قلب برعهده دارند. ترومبوفلبیت در هر کدام از این رگ‌ها ممکن است بوجود آید ولی معمولاً در وریدهای سطحی پا دیده می‌شود.
علائم بارز لخته در وریدهای سطحی بصورت التهاب، قرمزی و گرمی سطح پوست روی رگ ظاهر می‌شود. تشخیص اولیه این لخته با معاینه معمولی داده می‌شود و البته توصیه می‌شود برای تشخیص دقیق‌تر و ارزیابی وسعت و میزان گستردگی لخته از سونوگرافی استفاده شود.
عوامل خطر اصلی تشکیل لخته خون در پا
۱. بی‌تحرکی طولانی: نشستن یکجا در سفرهای طولانی یا درازکشیدن طولانی‌مدت به علت بیماری.
۲. جراحی و آسیب‌دیدگی: به‌ویژه جراحی‌های مربوط به لگن، کمر و زانو، می‌تواند رگ‌های خونی را آسیب بزند و احتمال ایجاد لخته را بالا ببرد.
۳. بارداری: به علت تغییرات هورمونی و نیز افزایش فشار روی عروق پاها احتمال لخته‌شدن خون دوران بارداری را بیشتر می‌کند. نکته مهم اینکه خطر لخته‌شدن خون تا شش هفته بعد از زایمان همچنان بالا است.
۴. مصرف برخی داروهای هورمونی: داروهای جلوگیری از بارداری و هورمون‌درمانی می‌توانند خطر لخته‌شدن خون را افزایش دهند.
۵. سابقه شخصی یا خانوادگی لخته خون: افرادی که سابقه خانوادگی لخته خون دارند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
۶. بیماریهای مزمن: بیماری‌هایی مثل سرطان، بیماریهای خودایمنی و نارسایی قلبی و اختلالات ضربان قلب می‌توانند خطر تشکیل لخته را افزایش دهند.
۷. چاقی غیرعادی: وزن زیاد فشار بیشتری روی عروق پا ایجاد می‌کند و احتمال تشکیل لخته را بالا می‌برد.
۸. سیگارکشیدن: شاید این نکته عجیب باشد؛ ولی واقعیت دارد. سیگار در سرخرگ‌ها انسداد و سکته می‌دهد و در سیاهرگ‌ها اتساع رگ و لخته‌شدن خون.
این عوامل همگی می‌توانند خطر تشکیل لخته خون را افزایش دهند، و در صورت وجود چند عامل، خطر حتی بیشتر می‌شود.
تفاوت آمبولی در پا با لخته شدن خون در پا
آمبولی یعنی لخته‌ای در جایی ایجاد می‌شود و در مسیر جریان خود حرکت کرده در محل دیگری باعث انسداد عروق گردد.
در آمبولی پا لخته در محل اولیه که معمولاً قلب یا عروق بزرگ است بوجود می‌آید، حرکت می‌کند و در سرخرگ‌ها و مویرگ‌های انتهایی پا رسوب کرده باعث انسداد عروقی می‌شود و علائمی در پا و انگشتان ایجاد می‌کند از جمله:
- گزگز و بی حسی
- ضعف و ناتوانی
- درد شدید
- ابتدا رنگ پریده‌گی و سپس سیاه شدن انتهای انگشتان که ممکن است به سمت بالاتر در پا پیشرفت کند.
آیا لخته خون باعث مرگ می‌شود؟
بله، لخته خون می‌تواند باعث مرگ شود. لخته خون در رگ‌ها باعث قطع جریان خون در آن رگ شده و خونرسانی به آن عضو قطع می‌شود. اگر در قلب و یا در مغز باشد فرد دچار سکته قلبی یا مغزی می‌شود؛ که می‌تواند کشنده باشد و اگر لخته از وریدهای عمقی پا به سمت قلب و ریه حرکت کرده باشد آمبولی ریه اتفاق می‌افتد که در موارد شدید، آن هم می‌تواند باعث مرگ انسان شود.
تزریق وریدی مواد مخدر عامل مهم لخته شدن خون
معتادان تزریقی معمولاً در شرایط غیر بهداشتی اقدام به تزریق مکرر داخل رگی مواد مخدر صنعتی یا سنتی می‌کنند.
آسیب وریدی ناشی از تکرار تزریق پس از مدتی باعث ایجاد عفونت، آبسه و نهایتا لخته شدن خون در آن رگ می‌شود. به دنبال لخته شدن خون به مرور زمان پای بیمار دچار تورم مزمن، درد، خستگی غیر عادی و زخم خواهد شد.
تشخیص لخته خون در پا
پیش از اینکه برای فردی تشخیص لخته خون گذاشته شود ضروری است در ابتدا بررسی در مورد احتمال وجود لخته صورت گیرد.
- ابتلا به سرطان یا درمان سرطان در ۶ ماه گذشته
- بستری بودن بیش از سه روز
- داشتن جراحی در ۱۲ هفته گذشته
- انجام جراحی تعویض مفصل
- تورم ساق پا
- وجود تفاوت بیشتر از سه سانتی متر در ساق پاها
- تورم کل پا
- ورمی که فشار انگشت روی آن جا می‌اندازد
هر یک از این شرایط می‌تواند احتمال بروز لخته را پر رنگ‌تر کند.
انجام آزمایش خون D-dimer ،pt و Ptt هر کدام می‌تواند در تشخیص قطعی موثر باشند. همینطور در افرادی که احتمال بروز لخته در پا در آنها بیشتر است پزشک سونوگرافی داپلر وریدی انجام می‌دهد تا وجود لخته را بررسی کند.
چه دارویی باعث لخته شدن خون می‌شود؟
برخی داروهایی که ممکن است لخته خون ایجاد کنند:
استروژن‌ها: هورمون‌های استروژنی مانند اتینیل‌استرادیول.
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): ایبوپروفن، دیکلوفناک، ناپروکسن.
داروهای ضدسرطان: برخی داروهای شیمی درمانی مثل تاموکسیفن
این یک لیست تقریبی است و هر داروی خاصی ممکن است در افزایش خطر لخته خون نقش داشته باشد.
احتیاط‌های لازم برای پیشگیری از لخته شدن خون در پا
همیشه پیشگیری مقدم بر درمان است به‌همین خاطر توصیه می‌شود در گروه‌هایی که در معرض خطر تشکیل لخته هستند، احتیاط‌های لازم صورت گیرد برای مثال:
- در طی یک پرواز طولانی چند بار در راهرو هواپیما قدم بزنید، جوراب سفر بپوشید و نرمش‌های مخصوص پیشگیری از لخته خون را انجام دهید.
- به اندازه کافی مایعات بنوشید و به بهانه سختی استفاده از توالت عمومی نوشیدن مایعات را کم نکنید.
- اگر واریس طنابی دارید و تصمیم گرفتید که بچه‌دار شوید قبل از اقدام به بارداری برای درمان این نوع واریس اقدام کنید. امروزه درمان واریس پا روش‌های مدرن و بدون نیاز به جراحی برای بیماران ممکن است
- اگر قرص ضد بارداری مصرف می‌شود مایعات بیشتری مصرف کنید و تحرک و پیاده روی داشته باشید و همیشه نظر پزشک خود را در خصوص روش مناسب برای پیشگیری از بارداری در سنین مختلف جویا شوید.
- اگر جراحی بزرگی را پشت سر گذاشته‌اید مثل: جراحی تعویض مفصل، حتما در مورد فیزیوتراپی، نرمش‌های مناسب نظر پزشک خود را جویا شوید. شاید لازم باشد داروی رقیق کننده تزریق شود و حتی جوراب واریس یا جوراب بیمارستانی استفاده شود.
عوارض و خطرات لخته شدن خون در پا
عوارض لخته شدن خون در پا بستگی به محل بروز لخته دارد. در ترومبوفلبیت یا همان لخته سطحی با مصرف دارو و جوراب واریس، به زودی لخته حل می‌شود و مشکل خاصی معمولا ایجاد نمی‌کند اگر ترومبوفلبیت تکرار شود شاید لازم باشد اقداماتی مثل درمان لیزر واریس و فلبکتومی در بیماران با رگ‌های واریسی انجام شود. در مورد لخته عمقی معمولا خطر بیشتر است و از جمله عوارض می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
آمبولی ریوی
آمبولی ریه جدی‌ترین عارضه شناخته شده برای لخته خون در عروق عمقی است. در آمبولی ریوی، قسمتی از لخته جدا می‌شود و به ریه می‌رود. مسدود شدن مسیر رگ در ریه را آمبولی ریوی می‌گویند. یک نفر در ۱۰ بیمار مبتلا به لخته خون در عروق عمقی (DVT ) دچار آمبولی ریوی می‌گردد.
علائم آمبولی ریوی که بایستی بیمار مبتلا به لخته خون و خانواده از آنها آگاه باشند تا در صورت بروز، به مراکز درمانی مراجعه کنند:
- تنگی نفس
- سرفه
- خلط خونی
- تپش قلب (ضربان قلب بالا)
سندرم پس از لخته
سندرم پس از لخته در واقع عوارض لخته خون در عروق عمقی است. این عوارض پس از درمان دوره حاد بیماری می‌تواند تا سالیان سال فرد را گرفتار کند. تقریبا نیمی از افراد با سابقه لخته خون عمقی سندرم پس از لخته را تجربه می‌کنند. به عنوان مثال:
- پا درد
- تورم به خصوص با ایستادن یا نشستن طولانی تشدید می‌شود
- تغییر رنگ پوست پا در ناحیه مچ پا و ساق پا معمولا در افراد مبتلا به سندرم پس از لخته دیده می‌شود.
- ممکن است حتی زخم‌های مزمن در ناحیه قوزک و ساق پا ایجاد شود. (درباره نحوه درمان زخم واریس بیشتر بدانید.)
عوارض ناشی از درمان لخته
درمان لخته با داروهای ضد انعقاد خون ممکن است منجر به خونریزی شود. در زمان مصرفی برخی از انواع داروهای ضد انعقاد لازم است مرتب آزمایش خون بدهید.
درمان لخته خون در پا
- لخته بزرگ نشود.
- درد و تورم پا کم شود.
- لخته خون جدید ایجاد نشود.
درمان لخته خون در پا معمولا با داروهای ضد انعقاد شروع می‌شود و از بیمار خواسته می‌شود مراقبت‌هایی را انجام دهد که لخته کمترین عوارض را بجا بگذارد. ممکن است برای بعضی افراد جراحی هم لازم شود.
داروهای ضد انعقاد خون
داروهای ضد انعقاد که مردم آن را با نام رقیق کننده می‌شناسند، برای درمان لخته خون وریدی عمقی تجویز می‌شوند. این داروها در اصل خون را رقیق نمی‌کنند و لخته را حل نمی‌کنند بلکه از تشکیل لخته جدید و متلاشی شدن لخته جلوگیری می‌کنند. وقتی لخته متلاشی می‌شود این خطر وجود دارد که تکه‌ای از لخت به سمت قلب و ریه بروند و آمبولی ریوی بروز کند.
انواع متداول داروهای ضد انعقاد عبارت‌اند از:
معمولا در بیمارستان در روزهای اول تشخیص لخته ممکن است استفاده شود. که به صورت داخل وریدی (هپارین) و یا تزریقی زیر جلدی (اناکساپارین) تجویز می‌شود.
- هپارین
- وارفارین
- آپیکسابان
- زالربان
مدت زمان درمان لخته خون در پا
مدت زمان درمان لخته خون در پا بستگی به چند عامل مهم دارد:
- سطحی یا عمقی بودن لخته
- وسعت آن لخته خون ایجاد شده
- علت ایجاد لخته
- وضعیت سلامت کلی فرد.
طول زمان درمان در لخته های سطحی بزرگ ۴۵ روز تا ۳ ماه است.
در مورد لخته‌های عمقی زمان درمان ۳ تا ۶ ماه است و در مواردی ممکن است برای پیشگیری از احتمال عود مجدد لخته عمقی سال‌ها درمان پیشگیرانه ادامه یابد.
*سلامت عمومی فرد و احتمال بروز خونریزی از عواملی است که می‌تواند در مدت زمان درمان تاثیر گذار باشد.
درصورتی‌که وارفارین برای شما تجویز شده است، بایستی مرتب آزمایش خون بدهید و نتیجه آزمایش را با دکتر درمیان بگذارید. اینکار برای چک مناسب بودن مقدار داروی مورد استفاده انجام می‌شود.. وارفارین با دارو و بعضی اقلام مواد غذایی تداخل دارد و نباید همزمان مصرف شوند. برای اطلاع از این موارد مقاله “قرص وارفارین” را مطالعه کنید.
چند نکته مهم:
- در دوره بارداری نباید وارفارین مصرف شود و برای جنین ضرر دارد. اگر قصد بارداری دارید یا باردار شده‌اید؛ در اولین فرصت به پزشک خود اطلاع دهید تا تغییرات لازم انجام شود.
- داروهای ضد لخته خون دیگری هستند که نیاز به انجام آزمایش خون ندارند و اثراتی مشابه وارفارین در رقیق کردن خون دارند. آپیکسابان و ریوارکسابان از داروهای متداول رقیق کننده هستند.
- تغییر داروی رقیق کننده نباید خودسرانه انجام شود و نیاز به مشورت و تصمیم‌گیری دکتر معالج هست.
جوراب واریس
در اغلب موارد برای کاهش تورم و درد پا جوراب واریس تجویز می‌شود.
ترومبولیز لخته خون
لخته خون در نهایت تحلیل می‌رود اما تا زمانی که در رگ هست به جدار داخلی رگ آسیب می‌زند و در برخی موارد پزشک ممکن است، صلاح ببیند که با روش ترومبولیز زودتر لخته را از بین ببرد از جمله می‌توان به شرایط ذیل اشاره کرد:
- لخته‌های خونی بزرگ که با درد و تورم شدید همراه هستند و گردش خون اندام را مختل کرده‌اند.
- ریسک بروز آمبولی ریه بالاست.
- ترومبوز ورید عمقی در بازو رخ داده است.
در این پروسه لخته سریع‌تر از بین می‌رود و به دریچه‌های ورید‌ها آسیب کمتری می‌رسد اما خطر بالاتری به نسبت استفاده از داروهای رقیق‌کننده دارد. احتمال خونریزی و بروز سکته در این روش بیشتر از داروهای ضد انعقاد است.
ترومبولیز در بیمارستان انجام می‌شود. برای خرد کردن لخته، با تصویر برداری با اشعه ایکس، یک میله بسیار باریک که به نام کاتتر شناخته می‌شود به محل لخته هدایت می‌شود. سپس لخته با آزادسازی ماده دارویی یا به صورت مکانیکی خرد و متلاشی می‌شود. اگر ورید باریک شده باشد پزشک ضرورت احساس کند ورید با کمک بالون و قرار دادن استنت رگ بازشده و ترمیم می‌شود.
فیلتر وناکاوا
فیلتر وناکاوا در بیمارانی استفاده می‌شود که به علتی نمی‌توانند دارو درمانی شوند و خطر آمبولی ریوی در آنها زیاد است و لخته درقسمت ران دارند. فیلتر در مسیر رگ مثل یک صافی قرار می‌گیرد و مانع از حرکت آزادانه تکه‌های لخته به سمت ریه می‌شود.
درمان خانگی لخته خون در پا
وقتی صحبت از درمان خانگی می‌شود بیشتر منظور مراقبت‌هایی است که فرد مبتلا به لخته خون لازم است در زندگی روزمره اجرا کند. باید متذکر شویم این توصیه‌ها در کنار درمان دارویی پزشکان بایستی انجام شود. این روش‌ها به تنهایی نمی‌تواند لخته را از بین ببرد و جلوی عوارض بعدی را بگیرند.
برای پیشگیری از بروز لخته مجدد و همینطور به حداقل رساندن عوارض ثانوی لخته خون به بیماران توصیه می‌شود:
- داروهای خود را مرتب مصرف کنید لازم است دارو طبق دستور پزشک ۳-۶ ماه مصرف شود.
- احتیاط لازم برای پیشگیری از زخمی شدن را داشته باشید. چون داروی رقیق‌کننده مصرف می‌کنید به راحتی یک برش می‌تواند باعث خونریزی شود.
- ورزش کنید: حتی اگر قرار است بعد از یک جراحی در رخت‌خواب بمانید و استراحت کنید حتما حرکت مناسب داشته باشید که لخته جدید تشکیل نشود. در زندگی معمول و حین کارهای روزانه بیشتر از یکساعت یکجا نایستید یا ننشینید. در طول سفر بی حرکت نباشید و روی صندلی ماشین یا هواپیما مچ پایتان را تکان دهید و نرمش کنید.
- نمک کمتر مصرف کنید.
- مایعات به اندازه کافی میل کنید.
- جوراب واریس بپوشید: استفاده از جوراب مانع تشکیل لخته جدید می‌شود.
- در هنگام خواب و حالت دراز کش، زیر پای خود بالش بگذارید.
- سیگار نکشید. سیگارکشیدن یک عادت مخرب و برای سلامتی بسیار خطرناک است. لخته خون در پا تنها یکی از عوارض سیگار است.
از نکات مهمی که در لیزر واریس پا باید مدنظر قرار گیرد:
١- توجه به انتخاب بیمار است.
خانم چاق کم‌تحرکی که از راه دور آمده و تقاضای درمان واریس هر دو پا را هم دارد و عصر روز درمان می‌خواهد به شهر خود بازگردد همان بیماری است که شب به شما زنگ خواهد زد که پایم از درد می‌ترکد یعنی DVT کرده است.
٢- جای‌گذاری صحیح نوک کاتتر در نزدیک جانکشن اهمیت دارد خصوصاً اگر لیزر خطی باشد یا لیزر شعاعی که به دلایلی درست کار نکند می‌تواند ٣-٥ سانتیمتر جلوتر را هم تخریب کرده و باعث گسترش لخته به ورید عمقی شود.
٣- در مواردی که ورید واریسی خیلی سطحی باشد چون گزیلوکایین تزریق شده بیمار درد ندارد ولی احتمال سوختگی پوست وجود دارد.
